Opanujmy alergię

Choroby alergiczne są niezwykle rozpowszechnione, a ich objawy - nieprzyjemne. Co więcej, obserwuje się tendencję wzrostową dotyczącą liczby zachorowań. Specjaliści oceniają, że na różnego rodzaju alergie cierpi w krajach rozwiniętych prawie jedna czwarta dorosłych i ponad jedna trzecia dzieci. Alergia co prawda czasami znika sama z siebie, jednak w większości przypadków musimy się z nią pogodzić i nauczyć się nad nią panować.

Arystokratyczna choroba

Już od czasów antycznych znamy zapisy, świadczące o niezwykłych (a także śmiertelnych) reakcjach ludzi na poszczególne substancje. Najczęstsze są opisy silnych reakcji na użądlenia os i pszczół oraz na żywność. Medycyna chińska, która jest jednym z najstarszych znanych zapisanych systemów medycznych, korzysta ze sprawdzonych już od wielu tysiącleci sposobów leczenia dolegliwości o podłożu alergicznym, objawiających się m.in. swędzeniem nosa i oczu, wyciekiem z nosa, zaczerwienieniem oczu. W wieku XVIII i XIX alergie, a szczególnie katar sienny, były ideologicznie związane z wyższymi klasami społeczeństwa – opisywano je o dziwo nawet jako „atrakcyjny stan”, który wskazywał na wyższy poziom wykształcenia i kultury. Tylko ten, kto jest „czysty i szlachetny”, prowadzi elitarny, miejski styl życia, może mieć alergię. Podobnie jak wcześniej podagra, także katar sienny stał się oznaką szlachetności, który dotyka tylko cywilizowane, wykształcone i kulturalne osoby z elity społeczeństwa. Niektórzy alergię nazywali wprost chorobą arystokratyczną. Dzisiaj jest przeciwnie. Wrażliwość alergiczna częściej jest kojarzona z nieumiejętnością dostosowania się jednostki do warunków współczesnego świata, kiedy śmiertelne mogą się okazać dlań takie codzienne i zwykle nieszkodliwe substancje jak np. truskawki, orzechy, kwitnące trawy, mleko itp. Dzisiaj znamy już ponad 38 000 substancji, na które człowiek może być nadwrażliwy (uczulony). Zatem choroby alergiczne w żadnym wypadku nie są całkiem nowymi dolegliwościami.

Czym jest alergia i jakie są przyczyny jej powstania?

Słowo alergia pochodzi z języka greckiego i oznacza „reagować inaczej”. Alergia jest niewłaściwą, względnie nadmierną reakcją ludzkiego systemu immunologicznego na określone substancje w środowisku, które nazywamy alergenami, i które dla większości ludzi mogą być nieszkodliwe. Podczas pierwszego kontaktu z takimi substancjami dochodzi do uwrażliwienia organizmu – wytworzenia szczególnych przeciwciał. System immunologiczny reaguje w ten sposób, że tworzy przeciwciała, które sprawiają, by obce dla organizmu substancje stawały się nieszkodliwe. Kiedy organizm ponownie wchodzi w kontakt z tymi alergenami, łączą się one z już posiadanymi przeciwciałami, co przy alergii powoduje gwałtowną reakcję. Uwalniają się przy tym duże ilości histaminy i innych substancji, odpowiedzialnych za pojawianie się objawów alergicznych: swędzenia, zaczerwienienia, obrzęku śluzówek, łzawienia, kichania, a także biegunki, wymiotów, zaburzenia świadomości, a nawet duszności. Objawy chorób alergicznych pogarszają jakość życia chorego. Szczególnie narażeni na alergie są ludzie w rozwiniętych miastach i ośrodkach przemysłowych, charakteryzujących się nowoczesnym stylem życia (większe zanieczyszczenie środowiska, stres itp.) Choroby alergiczne mogą się pojawić w dowolnym okresie życia, choć większość alergii pojawia się już w dzieciństwie.

Gdzie kryją się najczęściej występujące alergeny?

Alergeny to substancje, z którymi spotykamy się na co dzień. Mogą to być związki pochodzenia naturalnego lub wytworzone przez człowieka. W środowisku mogą występować stale lub też ich obecność może być związana z porą roku.

Najczęstszymi alergenami są:

roztocza kurzu domowego,
pyłek kwiatowy traw, drzew, chwastów,
pleśń,
sierść i pierze zwierząt domowych,
pokarmy (jaja, mleko i nabiał, zboża i produkty zbożowe, owoce, owoce morza, orzechy arachidowe, soja),
produkty tekstylne i futra,
wyroby kosmetyczne,
środki czyszczące i chemikalia,
metale (chrom, nikiel, platyna),
jad owadów,
niektóre leki.

Rozróżniamy wiele rodzajów chorób alergicznych

Najczęściej występującymi chorobami alergicznymi są:

choroby alergiczne dróg oddechowych (alergiczny nieżyt nosa, astma),
choroby alergiczne skóry (atopowe i kontaktowe zapalenie skóry, ostra i przewlekła pokrzywka, obrzęk naczynioruchowy),
alergia na użądlenia owadów,
alergia pokarmowa,
uczulenie na leki,
anafilaksja (ostra forma reakcji alergicznej, która może się zakończyć nawet śmiercią).

Na pojawianie się chorób alergicznych mogą wpływać różne czynniki: czynniki genetyczne, wiek, płeć, rasa, palenie tytoniu (czynne i bierne), częstotliwość kontaktu z danymi alergenami, higiena życia (przesadna higiena i sterylność sprzyja pojawieniu się alergii!), zanieczyszczenie powietrza, częstotliwość i rodzaj zakażeń oraz czynniki pokarmowe. Prawdopodobieństwo, że alergikami będą także dzieci alergicznych rodziców, wynosi aż 70%. Jeżeli alergikiem jest tylko jeden z rodziców, prawdopodobieństwo rozwinięcia się alergii u dziecka wynosi mniej niż 30%, a u dziecka rodziców niecierpiących na uczulenia wynosi mniej niż 10%.

Alergia krzyżowa – co powinniśmy wiedzieć?

Może się zdarzyć, że ktoś, kto jest uczulony na daną substancję, zareaguje tak samo alergicznie na kontakt z inną - pokrewną substancją. Jeżeli ktoś jest uczulony na mleko krowie i wykazuje podobną reakcję wtedy, kiedy je wołowinę, wtedy możemy mówić o alergii krzyżowej. Na określone alergeny, które są spokrewnione, organizm może reagować podobnie. Co ciekawe, alergeny brzozy, olchy, leszczyny, buku i dębu są prawie jednakowe i powodują reakcję krzyżową. Między pyłkami brzozy i olchy oraz owocami pestkowymi – czereśniami, morelami, brzoskwiniami i jabłkami oraz orzechami laskowymi istnieje tak zwane powinowactwo botaniczne (zawierają podobne białka), dlatego one także powodują alergie krzyżowe.

Najczęściej występujące alergie krzyżowe:

pyłki kwiatowe drzew (brzoza, leszczyna, olcha): jabłka, owoce pestkowe, kiwi, orzechy laskowe, migdały, orzechy arachidowe, ziemniaki, seler, pomidor, papryka i przyprawy (anyżek, curry, pieprz)
pyłki kwiatowe traw: zboża, owoce pestkowe, seler, pomidor, ziemniaki, soja, groch
roztocza kurzu domowego: owoce morza
lateks: banany, awokado, kiwi, kasztany

Profilaktyka anty-alergiczna

Kiedy już ustalimy, co powoduje u nas uczulenie, powinniśmy, o ile to tylko możliwe, unikać tych substancji (alergenów). Jeżeli mamy uczulenie na pyłek kwiatowy, starajmy się w czasie kwitnienia jak najczęściej przebywać w zamkniętych pomieszczeniach i unikajmy rejonów kwitnienia. Koncentracja pyłków jest szczególnie wysoka przy suchej, słonecznej i wietrznej pogodzie. Przy uczuleniu na roztocza żyjące w kurzu domowym, szczególnie istotne jest częste sprzątanie mieszkania (czyszczenie i trzepanie dywanów, zmiana pościeli, pranie materacy itp.) W przypadku alergii pokarmowych, na środki czyszczące i kosmetyki, musimy zwracać uwagę na właściwy dobór składników tego, czego używamy w codziennym życiu. Przed alergiami na użądlenia owadów zabezpieczamy się m.in. środkami odstraszającymi owady.

Leczenie alergii

Podczas leczenia wszystkich chorób alergicznych bardzo ważne jest unikanie kontaktów z alergenem. Ponieważ jednak nie zawsze jest to możliwe, lekarz może nam przepisać leki hamujące reakcję alergiczną. Najczęściej używanymi w tym przypadku są leki antyhistaminowe, które zapobiegają wydzielaniu się histaminy i w ten sposób łagodzą objawy alergii. Pierwsze leki antyhistaminowe były co prawda skuteczne, ale powodowały pewne niepożądane reakcje, np. senność. W przypadku współczesnych leków antyhistaminowych (np. lewocetyryzyna, montelukast) zostały one jednak zmniejszone lub nie występują wcale, tak więc leki te umożliwiają skuteczne i bezpieczne leczenie alergii. W terapii można stosować także kortykosteroidy (do użytku miejscowego). Leczą one zapalenia pochodzenia alergicznego, które są skutkiem wydzielania substancji zapalnych.

Ciekawostki

Alergiczny nieżyt nosa może być zarówno okresowy (sezonowy), jak i stały. Sezonowy alergiczny nieżyt nosa jest chorobą górnych dróg oddechowych, nosa i zatok przynosowych, która pojawia się w określonych miesiącach roku, kiedy kwitną rośliny, na które dana osoba ma uczulenie. Nazywamy ją także katarem siennym, ponieważ kiedyś ludzie mieli z nim z reguły najwięcej problemów w miesiącach, kiedy uprzątali z pól siano.
Alergiczny nieżyt nosa może przejść także w astmę alergiczną. Między obiema chorobami istnieje silna więź, ponieważ aż 80% chorych na astmę ma także alergiczny nieżyt nosa, a 40% chorych na alergiczny nieżyt nosa cierpi także na astmę.
Brzoza jest najsilniej alergizującym drzewem. Na pyłki brzozy jest uczulonych od 10 do 20% wszystkich ludzi.
20% chorych, którzy mają uczulenie na pyłki traw, wykazuje reakcję alergiczną także na surową mąkę pszenną i żytnią. U chorych tych pojawiają się dolegliwości, kiedy używają mąki do gotowania i pieczenia. Prawie wszyscy z nich mogą jednak jeść przetworzone produkty mączne.
Niektórzy chorzy, którzy są uczuleni na pyłki traw, doznają świądu dłoni przy obieraniu surowych ziemniaków lub pomidorów, ale zazwyczaj nie mają dolegliwości, kiedy jedzą te warzywa w formie gotowanej.
W okresie kwitnienia objawy alergii krzyżowych na pokarmy są zwykle nasilone.
Jeżeli chodzi o alergeny zwierząt domowych, najczęściej występuje reakcja na alergeny kocie, a najsilniejsza jest reakcja na alergeny koni.
Około pół procenta ludzi wykazuje nadwrażliwość na użądlenia owadów takich jak osy, pszczoły, szerszenie i bąki. W tych przypadkach nie tyle ważna jest moc jadu owada, ile reakcja wstrząsowa organizmu na niektóre składniki jadu. Pod względem składu wzajemne podobieństwo wykazują jad pszczoły i bąka oraz jad osy i szerszenia.
Przeziębienie czy alergiczny nieżyt nosa? Przeziębienie powstaje na skutek wirusowego zakażenia śluzówki nosa i zazwyczaj mija po upływie 7 do 10 dni. Natomiast objawy alergicznego nieżytu nosa trwają tak długo, jak długo jesteśmy narażeni na kontakt z alergenem (np. dopóki kwitnie określona trawa lub drzewo). Różnica jest także w swędzeniu nosa, gardła i podniebienia, co jest charakterystyczne tylko dla alergicznego nieżytu nosa, zaś ból głowy i podwyższona temperatura ciała jest charakterystyczna tylko dla przeziębienia.
U dzieci rodziców palących szanse na rozwinięcie alergii są o wiele większe, niż u dzieci rodziców niepalących tytoniu.